De Volkskrant

Archiefnummer: 903
Archiefnaam: VOLK
Sector: Cultuur en recreatie
Soort archief: Instellingsarchief
Datering: 1921-1999

Voor inzage toestemming aanvragen via de archivaris

Betreft de archieven van de hoofdredactie en redactie van de Volkskrant en de directie van NV De Volkskrant

Plaatsingslijst (pdf, 554 kB) vernieuwd oktober 2013

Verantwoording van de inventarisatie
In het kader van het KDC Archiefontsluitingsproject 1997-2003 zijn de archieven van dagblad de Volkskrant door middel van één basislijst nader ontsloten. In grote lijn is hier­bij uitgegaan van een nauwkeurige beschrijving van de basisdocumenten (de ruggen­graat) van de archieven naast meer globale, trefwoordachtige beschrijvingen van de overige documenten.
In 1997 zijn de archieven van de krant vanuit het Volkskrantgebouw aan de Wibaut­straat 148-150 te Amsterdam naar Nijmegen overgebracht. In Amsterdam werden de archieven beheerd door de secretaresse van de hoofdredactie. De archieven zijn in het Volkskrantgebouw door middel van een globale plaatsingslijst toegankelijk gemaakt door Frank van Vree. Hij deed dat ten behoeve van zijn boek De metamorfose van een dag­blad. Een journalistieke geschiedenis van de Volkskrant (Amsterdam 1996). Bij aanvang van de werkzaamheden hadden de overgebrachte archieven een totale omvang van 21,87 meter.
In 1997 werden evenwel niet alle archivalia vanuit Amsterdam naar Nijmegen overge­bracht. De krant heeft besloten diverse archivalia van de hoofdredactie en de directie vooralsnog in Amsterdam te beheren. Voor een overzicht hiervan zij verwezen naar inv.nr. 1023: ‘lijst "Lopend archief hoofdredactie de Volkskrant. Met appendix directie-archief vanaf 1972", samengesteld door Frank van Vree, houdende een overzicht van de archivalia die bij de overbrenging van het archief naar het KDC bij de Volkskrant zijn achtergebleven'.

In navolging van Van Vree is bij de inventarisatie het onderscheid gehandhaafd tussen de archieven van de hoofdredactie, de redactie en de directie. De collectie persoonsdos­siers van redacteuren en medewerkers is afgescheiden van het archief van de hoofd­redactie en heeft een afzonderlijke rubriek gekregen. Er zijn derhalve drie archieven en één collectie te onderscheiden:
1. Het archief van de hoofdredactie bevat in hoofdzaak stukken die lopen tot het einde van de jaren tachtig van de vorige eeuw en betreffen met name archivalia die met het beleid en de dagelijkse gang van zaken van de krant te maken hebben. Ter volledi­ging van een dossier of serie zijn incidenteel jongere stukken uit de jaren negentig toegevoegd;
2. Het archief van de redactie is feitelijk een verzameling van archivalia die betrekking hebben op diverse redactieorganen. Belangrijk zijn de stukken van de redactieraad die een soort dagelijks bestuur vormde van de algemene of plenaire redactieverga­dering. De stukken van de Redactiecommissie betreffen voornamelijk arbeidsvoor­waarden en -omstandigheden. De stukken omvatten grofweg archivalia uit de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw.
3. In het archief van de directie van NV De Volkskrant bevinden zich met name archi­valia betreffende de zakelijke handelingen van het bedrijf. Het directiearchief strekt zich ongeveer uit over de periode 1922-1990;
4. Hoofdredacteur J.M. Lücker begon in 1945 met het aanleggen van de collectie per­soonsdossiers van redacteuren en medewerkers; deze waren ook alleen voor de hoofd­redacteur toegankelijk. De dossiers bevatten correspondentie, verslagen van ge­sprekken en dienststaten. De ‘lopende' persoonsdossiers bevinden zich nog in Am­sterdam.

Bij de archieven van de hoofdredactie, de redactie en de directie is een onderscheid ge­maakt tussen basisdocumenten en niet-basisdocumenten. De basisdocumenten bevatten onder meer de vergaderstukken van de bestuursorganen, begrotingen en jaarreke­ningen, stukken betreffende fusies en beleidsstukken. De overige archiefstukken zijn ondergebracht in de rubriek niet-basisdocumenten, die (met uitzondering van het ar­chief van de redactie) onderverdeeld is in een aantal subrubrieken.

Bij de collectie persoonsdossiers is geen nadere indeling gemaakt. In deze basislijst zijn de dossiers geordend op beginletter van de achternaam.

De Volkskrant werd in het begin van de 20ste eeuw opgericht als een instelling van het RKWV. Als rechtsopvolger van het RKWV - en later de Nederlandse Katholieke Arbei­dersbeweging (KAB) - onderhield het Nederlands Katholiek Vakverbond (NKV) nauwe contacten met de krant. In het archief van het NKV[1] bevonden zich diverse belangrijke stukken betreffende de Volkskrant. De (ontbrekende) vergaderstukken van bestuurs­organen van de krant zijn uit het NKV-archief vervreemd en als aanvullingen toege­voegd aan de desbetreffende dossiers in de archieven van de Volkskrant. Wat in het NKV-archief is overgebleven betreft voornamelijk correspondentie, gevoerd vanuit het NKV met de bestuursorganen van de Volkskrant.

Gezien de hoge privacy-gevoeligheid van diverse archivalia kunnen deze uitsluitend ingezien worden na uitdrukkelijke toestemming van de eigenaar van de archieven. Met name geldt dit voor de ‘affaires' waarbij de krant betrokken was (rubriek 1.2.4), alsmede voor de persoonsdossiers (rubriek 4).

Na inventarisatie - en na toevoeging van de ‘NKV-archivalia' - is de omvang van het totale Volkskrant-archief teruggebracht tot 18,62 meter. Uit het archief is, behalve enige dubbele stukken, nauwelijks materiaal vernietigd. De bescheiden reductie van de om­vang van het archief werd vrijwel uitsluitend gerealiseerd door het beter opbergen van de archiefstukken.

In de archieven aangetroffen boeken, brochures, jaarverslagen en periodieken zijn over­gebracht naar de afdeling Bibliotheek van het KDC; foto's zijn overgebracht naar de af­deling Katholiek Leven in Beeld en geluid (KLiB).

De inventarisatie werd verricht door R.G.J. Spanings, onder begeleiding van M.L.M. van den Hombergh, projectleider, en drs. W.J.M. Dings, archivaris van het KDC.

Nijmegen, april 2001

Inventarisatie van de aanvulling
Deze aanvulling van het archief had voor de inventarisatie een omvang van 50 meter, na bewerking is dit 39,88 geworden . Het verschil wordt veroorzaakt door het ompakken in zuurvrije archiefomslagen en archiefdozen.
De aanvulling bevat onder andere persoonsdossiers, onderzoeken, ingezonden brieven en begrotingen van De Volkskrant. Het archief berust op het Katholiek Documentatie Centrum (KDC) te Nijmegen, de jaartallen 1936-2010 hebben betrekking op het oudste en jongste archiefstuk.
De inventarisatie van de aanvulling werd verricht door Marjon Kootkar.
November 2012

Basislijst
Archieven van dagblad de Volkskrant

1 Archief van de hoofdredactie
1.1 Basisdocumenten
1.2 Niet-basisdocumenten
1.2.1 Huisvesting
1.2.2 Interne organisatie
1.2.3 Financiële aangelegenheden
1.2.4 (Hoofd)redactionele aangelegenheden
1.2.5 Totstandkoming en verspreiding van de krant
1.2.6 Inhoud van de krant
1.2.7 Abonnees en lezers van de krant
1.2.8 Contacten
1.2.9 Overige

2 Archief van de redactie
2.1 Basisdocumenten
2.2 Niet-basisdocumenten

3 Archief van de directie
3.1 Basisdocumenten
3.2 Niet-basisdocumenten
3.2.1 Huisvesting
3.2.2 Interne organisatie
3.2.3 Financiële aangelegenheden
3.2.4 (Hoofd)redactionele aangelegenheden
3.2.5 Totstandkoming en verspreiding van de krant
3.2.6 Inhoud van de krant
3.2.7 Abonnees en lezers van de krant
3.2.8 Contacten
3.2.9 Overige

4 Collectie persoonsdossiers
NB: afgesplitst van het archief van de hoofdredactie
4.1 Achternamen beginnende met de letter ‘A'
4.2 Idem ‘B'
4.3 Idem ‘C'
4.4 Idem ‘D'
4.5 Idem ‘E'
4.6 Idem ‘F'
4.7 Idem ‘G'
4.8 Idem ‘H'
4.9 Idem ‘I'
4.10 Idem ‘J'
4.11 Idem ‘K'
4.12 Idem ‘L'
4.13 Idem ‘M'
4.14 Idem ‘N'
4.15 Idem ‘O'
4.16 Idem ‘P'
4.17 Idem ‘Q'
4.18 Idem ‘R'
4.19 Idem ‘S'
4.20 Idem ‘T'
4.21 Idem ‘U'
4.22 Idem ‘V'
4.23 Idem ‘W'
4.24 Idem ‘X'
4.25 Idem ‘Y/IJ'
4.26 Idem ‘Z'

[1] Het NKV-archief bevindt zich eveneens in het KDC, bestrijkt de periode (1891) 1906-1981 (1992) en kent een omvang van 362,75 meter.

Ten geleide
De Volkskrant (1921-1999)
Het huidige dagblad de Volkskrant ontstond op 1 oktober 1921. Vóór die tijd, vanaf 19 januari 1920, verscheen de krant drie maal per week als een zogenaamde ‘anderdaagse' krant. Nog eerder, sinds 2 oktober 1919, bestond de Volkskrant als weekblad, als ‘Orgaan van de Federatie der Diocesane RK Volks- en Werkliedenbonden in Nederland'. Lezers behoefden zich hierop niet te abonneren, maar ontvingen het weekblad uit hoofde van hun lidmaatschap van één van de diocesane arbeidersbonden.

De Volkskrant, die op 19 januari 1920 van de drukpers kwam, was méér dan een uitbrei­ding van het gelijknamige weekblad. De anderdaagse Volkskrant was vanaf het begin een nieuwsblad waarop men zich moest abonneren en dat de lezer niet thuis kreeg uit hoofde van enig bondslidmaatschap. Het ‘anderdaagse' was evenwel maar een tijdelijke maatregel: men wilde zo snel mogelijk dagblad worden. De redactionele leiding van de nieuwe krant werd toevertrouwd aan de journalist J.B. Vesters, op dat moment reeds hoofdredacteur van het katholieke dagblad Het Huisgezin. Dit laatste blad werd in 's-Hertogenbosch uitgegeven door de firma Teulings, welke firma nu ook de Volkskrant in exploitatie nam.[1]

Begin oktober 1921 werd de Volkskrant dagblad en in de loop van dat jaar werd de finan­ciële band van de krant met de firma Teulings verbroken. De redactie en administratie betrokken een eigen gebouw aan het Bossche Emmaplein. In januari 1935 verhuisde de krant opnieuw, ditmaal naar Utrecht, waar redactie en administratie onderdak vonden in het gebouw van NV Drukkerij en Uitgeverij Lumax.[2] Voor het drukken van de krant werd de drukkerij uitgerust met een nieuwe rotatiepers.

In de vijf oorlogsdagen van mei 1940 zag de Volkskrant kans om iedere dag te verschij­nen, maar in het ten dele tot frontgebied herschapen Nederland bleef de bezorging uiteraard beperkt. Nadat medio juli rijkscommissaris A. Seyss-Inquart het RK Werklie­denverbond (RKWV) onder bewind van de Nationaal Socialistische Beweging (NSB) had geplaatst, werd op 25 juli 1941 de NSB-er D.C. van der Poel als hoofdredacteur van de Volkskrant aangesteld. Van de overige redactieleden werd "verwacht dat zij hun werk normaal zouden voortzetten".

Op zondag 3 augustus 1941 protesteerde het episcopaat via een kanselbrief tegen het onder NSB-toezicht stellen van het RKWV en zijn instellingen - waarvan de Volkskrant er één was. Het werkliedenverbond werd volgens de bisschoppen in dienst gesteld van de NSB en werd daarmee in feite één van haar organisaties. Katholieken mochten er der­halve geen lid meer van zijn.

Diezelfde zondag boden de Volkskrant-redacteuren ieder voor zich schriftelijk hun ont­slag aan, evenals directeur C.C. van Kessel.[3] Wel zette de aangestelde hoofdredacteur Van der Poel met zijn NSB-staf de krant door, maar aangezien het agentenkorps de be­zorging in de steek liet, kwam de krant vrijwel nergens in de bus. Op 4 oktober 1941 verscheen de Volkskrant voor het laatst.[4]

Na de algehele bevrijding van Nederland in mei 1945 keerde de Volkskrant als landelijk ochtendblad terug. De thuisbasis van de krant was niet langer Utrecht, maar de ‘kran­tenstad' Amsterdam. De krant werd voorlopig gehuisvest onder één dak met De Waar­heid, naast het Algemeen Handelsblad aan de Nieuwezijds Voorburgwal. Onder hoofd­redactie van J.M. Lücker en met de politicus C.P.M. Romme als staatkundig hoofd­redacteur,[5] verscheen de eerste naoorlogse Volkskrant door technische moeilijkheden pas op 8 mei 1945. Per 1 januari 1945 was C.J.A. Slewe tot directeur benoemd.

Al snel verliet het gestaag groeiende bedrijf zijn noodbehuizing en trok het naar de overzijde van de Nieuwezijds Voorburgwal, naar een pand op nummer 345. De krant werd vanaf dat moment gezet en gedrukt bij dagblad De Telegraaf, totdat in het ver­bouwde pand op nummer 345 een eigen zetterij werd ingericht.

Na vertrek van Lücker trad op 23 mei 1964 J.M.M. van der Pluijm aan als hoofdredac­teur. J.A. Kolkman werd na het overlijden van Slewe op 18 januari 1947 de nieuwe directeur van NV De Volkskrant. Hij bekleedde deze functie tot 31 december 1958. Zijn opvolger, J.H.J. Grundmeijer, voltooide de reeds onder zijn voorganger opgezette plan­nen tot stichting van een eigen gebouw aan de Amsterdamse Wibautstraat. Rond Kerstmis 1964 was dit zover gereed, dat zetterij en redactie het nieuwe Volkskrant­gebouw aan de Wibautstraat 148-150 betrokken. Op 25 september 1965 werd het ge­bouw officieel geopend door P.C.W.M. Bogaers, minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. Tevens verdween in de nacht van 24 op 25 september 1965 de toevoeging "Katholiek dagblad voor Nederland" uit de kop van de Volkskrant.

In diverse vergaderingen van de raad van commissarissen van NV De Volkskrant in 1967 kwam een technische en economische samenwerking met dagblad Het Parool ter sprake.[6] In de vergadering van 11 december 1967 besloot de raad van commissarissen dat het noodlijdende Lumax ontkoppeld zou worden van de Volkskrant.

In 1968 vonden verdere besprekingen plaats over een fusie van de twee dagbladen. De fusie tussen NV Het Parool en NV de Volkskrant kreeg vorm in de nieuwe naamloze vennootschap Perscombinatie. De beide fuserende bedrijven werden ‘volle dochters' van Perscombinatie NV. Op 16 oktober 1968 werden de statuten van de nieuwe ven­nootschap koninklijk goedgekeurd en op 24 december gepubliceerd. In het maatschap­pelijk kapitaal van de Perscombinatie NV werd deelgenomen door de Stichting Het Parool met 6.000 en door de, hiervoor speciaal opgerichte, NV Gemeenschappelijk Bezit Dagbladaandelen Volkskrantgroep met 4.000 aandelen van duizend gulden (verhou­ding 60/40).[7] In 1975 sloot dagblad Trouw zich bij de Perscombinatie NV aan.

De maatschappelijke ontwikkelingen van de tweede helft van de jaren zestig en de jaren zeventig van de vorige eeuw leidden ook bij de Volkskrant tot aanzienlijke veranderin­gen.[8] De krant engageerde zich kritisch met de vernieuwingsbeweging en de journalis­tiek werd vrijer. Inmiddels groeide het aantal abonnees gestaag: circa 200.000 in 1970 en 250.000 in 1982. In 1999 werden gemiddeld per dag 350.000 kranten gedrukt.

Nog meer vernieuwingen volgden toen H. Lockefeer in 1981 tot hoofdredacteur werd benoemd. De krant werd uitgebreid met een flink aantal katernen. In 1988 verscheen de krant zelfs met acht katernen. Lockefeer werd in 1995 opgevolgd door P. Broertjes. In hetzelfde jaar fuseerde Perscombinatie NV met de Nederlandse Dagblad Unie (NDU), de uitgever van onder andere NRC Handelsblad en Algemeen Dagblad.

[1] Vgl. inv.nr. 981.
[2] Vgl. inv.nr. 629.
[3] Vgl. inv.nrs. 633-634 en 982.
[4] Vgl. inv.nr. 663.
[5] Marcel Broersma, "De hand van Romme. C.P.M. Romme als staatkundig hoofdredacteur van de Volks­krant (1945-1952)", in: Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden (BMGN) 115(2000), afl. 4, p. 561-584.
[6] Zie voor de samenwerking en de fusie met dagblad Het Parool onder andere inv.nrs. 169, 179, 573, 644-649, 806 en 812.
[7] Vgl. inv.nr. 34.
[8] Zie met name hiervoor Van Vree, De metamorfose van een dagblad.

Literatuur van en over (de) Volkskrant kunt u vinden in RUQuest.
-Bibliografie in Bibliografieën Katholiek Documentatie Centrum.

KDC - Knipselcollectie
De knipselcollectie bevat naast knipsels uit dag- en weekbladen diverse andere vormen van min of meer losbladige informatie, zoals persberichten van het Algemeen Nederlands Persbureau (ANP), overlijdensberichten, fotokopieën uit bio- en bibliografische naslagwerken enz. De knipsels over Dagbladen / de Volkskrant zijn beschikbaar in de studiezaal van het KDC.

KDC – Beeld en Geluid
De collectie Beeld en geluid kunt u doorzoeken via de Catalogus van het KDC. Door te zoeken op ‘de Volkskrant’ vindt u het bedoelde materiaal.