Derde Orde Apostolaat

rchiefnummer: 859
Archiefnaam: DOA
Sector: Kerkelijk en godsdienstig leven
Soort archief: Instellingsarchief
Datering: (1851) 1906-1990

Plaatsingslijst (pdf, 96 kB)

Zie ook de archieven van de Franciscaanse Lekenorde, afd. Venlo en de Vereniging Franciscaanse Beweging.

Deelnemers aan de 8ste Eucharistische Derde Ordedag, Weert 1934

Ten geleide
Derde Orde Apostolaat ((1851) 1906-1990)
De Derde Orde van Sint Franciscus, ook wel genoemd Franciscaanse lekenorde, werd reeds in 1221 door Franciscus van Assisië opgericht voor diegenen, mannen en vrouwen, die door zijn levenswijze werden aangetrokken, maar geen kloosterling wilden worden. Luchenio en Bonadonna, een  echtpaar, waren de eerste Derde Orde-leden.

In de encycliek Rerum Novarum riep paus Leo XIII o.m. op tot het stichten van katholieke verenigingen waarin het maatschappelijke vraagstuk werd benaderd als iets van godsdienstig-zedelijke aard en niet als een zaak van belangenbehartiging. Leo XIII verwachtte de wedergeboorte der maatschappij door het werk van de Derde Orde en wijdde er de encycliek Auspicato aan. Een heropleving volgde; in 1900 was er in Rome bijv. een internationaal congres van de Derde Orde. Men zag een parallel tussen de maatschappelijke omstandigheden waartegen Franciscus stelling had genomen en die in de eigen tijd. De maatschappij was ziek en genezing was alleen te verwachten van de Christelijk/Franciscaanse eenvoud, matigheid, rechtvaardigheid en godsdienstzin.

De bloeitijd lag ook in Nederland in het begin van de 20e eeuw. Op de Gewestelijke Derde Ordedag (van Minderbroeders/Franciscanen en Minderbroeders/Capucijnen, een Franciscaanse tak ontstaan in de 16e eeuw) die in 1917 in Tilburg werd gehouden waren 4000 ‘tertiarissen' aanwezig uit de bisdommen Breda en 's-Hertogenbosch. In het hele land waren er toen 30.000 leden. In zijn toespraak riep  mgr. Diepen, toen nog coadjutor van de Bossche bisschop, op tot offervaardigheid, zelfverloochening, zijn kruis opnemen. Hij waarschuwde tegen drankmisbruik, onbetamelijke kleding, zucht naar vermaak en weelde. Baron Van Wijnbergen riep op tot nederigheid en eenvoud tegenover de 19e eeuwse geest van hoogmoed, en waarschuwde tegen de zedeloosheid van mode, toneel en bioscoop, en tegen de slechte (lees liberale) pers. Op deze bijeenkomst zag men het visioen van een leger van Derde Ordelingen dat de maatschappij door zijn invloed zou hervormen en voor Christus behouden. In hetzelfde jaar werd ook te Amsterdam door het bisdom Haarlem een Tertiarissencongres gehouden.

In Rome was in 1921 een grootse viering van het 7e eeuwfeest met een internationaal congres. Paus Benedictus XV betreurde het zaaien van partijhaat en tweedracht onder het volk, hetgeen ondanks het vredesverdrag na het recente oorlogsgeweld de oorlogstoestand voortzetten. De schuld ligt bij het niet bewaren van de orde, "het niet erkennen van de verscheidenheid der klassen" zoals door God ingesteld "in de practijk". De Franciscaanse geest van eensgezindheid, liefde en vrede moet in stelling gebracht worden tegen de tijdgeest.

In Nederland werd in hetzelfde jaar te 's-Hertogenbosch een nationaal congres gehouden. Ook in Delft werd in 1921 een Derde Ordecongres gehouden. In deze stad waren toen 1000 leden. Pater Borromaeus de Greeve hield een toespraak van 2 uur waarin hij de maatschappij gebrek aan liefde en gelddorst voorwierp. De arbeider moest weliswaar niet worden uitgebuit, maar nog belangrijker was de strijd tegen zedeloosheid ( waaraan men zich ook zonder geld kan overgeven) en weelde. Hij riep vooral mannen op toe te treden. Hij stelde hen een gelukkiger leven, een korter vagevuur en een grotere hemelse beloning in het vooruitzicht. Men kan geen twee heren dienen, de Derde Orde is  "een lastige schildwacht inzake kleeding, bioscoopbezoek en liefde, zelfs tegenover onze vijanden". Een andere spreker schilderde de morele en maatschappelijke catastrofe. De ellende in de wereld wordt niet opgelost door haat tussen werkgever en arbeider, maar door hun samenwerking in bedrijfsraden in Franciscaanse zin.

In De Tertiaris, het orgaan van de Derde Orde verscheen in 1929 een oproep tot betere organisatie van ‘Hulp in de Huishouding'. Het artikel stak de lof van de grote katholieke gezinnen, waar de moeder, "de koningin van het huisgezin, soms door ziekte haar troon verlaten moet" en dan op hulp is aangewezen.  Vraag en aanbod moesten door een beurs, bureau of centrale bij elkaar gebracht worden, vooral voor behoeftige ouders van grote gezinnen die geen dienstbode konden betalen. Door een dergelijke praktische actie zou de Derde Orde ook bijdragen aan bestrijding van de "vloekwaardige propaganda van het Neo-Malthusianisme." Tien jaar later waren er kleine gemeenschappen van lekenzusters die voor deze gezinshulp werden opgeleid en die bijna als kloosterlingen leefden en ook de Franciscaanse bruine sluier droegen. Het was een voorbeeld van Derde Orde Apostolaat en een van de wortels van de gezinshulp in Nederland. Het eerste Nationaal Franciscaans Derde-Ordehuis voor gezinshulp was te Alverna.

In de jaren zestig raakte de Derde Orde in een crisis. Er was weinig aanwas en men trok zich terug op de innerlijke vorming.

Bron: KDC-knipselcollectie

Literatuur van en over het Derde Orde Apostolaat kunt u vinden in RUQuest.

KDC - Knipselcollectie
De knipselcollectie bevat naast knipsels uit dag- en weekbladen diverse andere vormen van min of meer losbladige informatie, zoals persberichten van het Algemeen Nederlands Persbureau (ANP), overlijdensberichten, fotokopieën uit bio- en bibliografische naslagwerken enz. De knipsels over de Derde Orde van de Franciscanen zijn beschikbaar in de studiezaal van het KDC.

KDC – Beeld en Geluid
De collectie Beeld en geluid kunt u doorzoeken via de Catalogus van het KDC. Door te zoeken op ‘Derde Orde Apostolaat’ vindt u het bedoelde materiaal.