Sint Adelbert-Vereniging

Archiefnummer: 182
Archiefnaam: ADEL
Sector: Stands- en vakorganisaties
Soort archief: Instellingsarchief
Datering: 1935-1969, 1984-2003

N.B. Met gedeponeerde archieven van T.D.J.M. Koersen en F.J.C.J. Nuyens
Zie ook de archieven in het KDC van de Sint Adelbert-Vereniging, afdeling Leiden, de Sint Adelbert-Vereniging, afdeling Nijmegen, de Sint Adelbert-Vereniging, afdeling 's-Hertogenbosch/Vught, de Sint Adelbert-Vereniging, afdeling Venray en F.J.C.J. Nuyens.
Het KDC-archief van het Landelijk Centrum van de Katholieke Actie bevat ook stukken betreffende de Sint Adelbert-vereniging.

Plaatsingslijst met rubriekenschema (pdf, 273 kB) vernieuwd maart 2017

Ten geleide
Adelbert Vereniging, voorheen "Sint Adelbert Vereniging" (1935-1969, 1984-2003)
1. Geschiedenis
De Sint Adelbert-vereniging is in 1935 op instigatie van Jhr. mr. C.J.M. Ruijs de Beerenbrouck als "de standsorganisatie van die katholieke leken, die door hun maatschappelijke, economische of staatkundige positie en door hun beschaving aangewezen zijn meer bijzonderen invloed op de samenleving uit te oefenen". Het doel van de vereniging was de behartiging van de godsdienstig-zedelijke, culturele en maatschappelijke belangen van haar leden, zowel in geestelijke als stoffelijke zin, alsook de bevordering van onderling contact. In haar oorspronkelijke opzet stelde de landelijke Sint Adelbert-vereniging zich vooral ten doel de emancipatie van het katholieke volksdeel te bevorderen. Het meest opvallend zijn in dit verband de activiteiten van de Adelbert commissie "ter bestudering van het vraagstuk van het isolement der Nederlandse Katholieken" (inv. nr. 415). Het door deze commissie geredigeerde rapport bedoelde een verweer te leveren tegen de achterstelling van katholieke intellectuelen. Dit verweer kreeg onder meer gestalte in een "bemiddelingsbureau van de Sint Adelbert-vereniging" een arbeidsbureau voor katholieke academici, dat in 1947 is opgegaan in de stichting Voorlichting Katholieke Afgestudeerden (VOKA), die tot in de zestiger jaren heeft gefunctioneerd (inv. nrs. 437-440). Een andere in het oog springende vooroorlogse activiteit was de discussie over de staatkunde in het algmeen en het corporatisme in het bijzonder.

Aangaande de periode 1940-1945 vertoont het archief een grote leemte. Slechts uit het feit dat vanuit de plaatselijke afdelingen meldingen omtrent activiteiten op het landelijk secretariaat binnenkwamen kan blijken dat alleen aan de basis enig verenigingsleven is blijven voortbestaan.

Na de oorlog beleefde de vereniging vooral tijdens het voorzitterschap van mr. F.G.J. baron van Voorst tot Voorst (1950-1960) een bloeiperiode. Grote activiteit in de plaatselijke afdelingen en ook de door van Voorst tot Voorst en diens secretaris mr. A. Geukers krachtig gestimuleerde oprichting van nieuwe afdelingen, leidden tot een interne stabilisatie en uitbouw (inv. nrs. 142-207). Daarnaast werden tal van externe contacten gelegd, c.q. versterkt met instellingen en organisaties in katholiek Nederland (inv. nrs. 246-355). In de zestiger jaren ging de landelijke Sint Adelbert-vereniging meer en meer tot het vooruitstrevende deel van de katholieke gemeenschap behoren, niet steeds naar de zin van alle plaatselijke afdelingen (met name niet van Twente en Venray resp. inv. nrs. 191 en 197). Een aantal stukken zijn hier van buitengewone waarde, nl. die van de redactiecommissie van het door de vereniging uitgegeven maandblad Adelbert en die van een uit het contact met Te Elfder Ure voortgekomen gespreksgroep, welke de naam kreeg "Haarlemse Ontmoetingen" (inv. nrs. 389-413, resp. 427). Andere belangrijke gebeurtenissen vonden hun neerslag in de stukken van de werkgroep "Priester-Leek" (inv. nr. 426), van de commissie "Wereldontwikkelingshulp" (inv. nr. 432), van de studiegroep "Rotterdam" (inv. nr. 434), die een onderzoek instelde naar de huwelijksbeleving onder katholieken, en van de commissie "Kerk en Wereld" (inv. nr. 436).

Vanaf het begin van de vereniging heeft Adelbert zich eenmaal per jaar krachtig gemanifesteerd door middel van een Landdag. De hieromtrent aangelegde dossiers (inv. nrs. 208-231) en daarin onder meer de discussieverslagen, vormen een belangrijke bron voor onderzoek naar de binnen het katholieke volksdeel levende ideeën op velerlei terrein.

Aanleiding tot moeilijkheden met kerkelijke overheden vormde onder meer een rede, door pater J. van Kilsdonk SJ gehouden op de Landdag der vereniging in 1962, die een kerkelijk monitum aan de pater tot gevolg had. Tegen dit monitum heeft Adelbert fel actie gevoerd (inv. nrs. 226 en 370). Voorts was de kerkelijke maatregel tegen prof.dr. W. Duynstee CssR voor Adelbert aanleiding om een actie voor diens eerherstel te ondersteunen (inv. nr. 374).

Een hooglopende ruzie tussen Hoofdbestuur en de toenmalige Apostolisch Internuntius in Nederland, mgr. Beltrami, ontstond in 1965 naar aanleiding van de weigering van het Hoofdbestuur om een door de Internuntius aangeboden receptie bij gelegenheid van de verjaardag van de Pauskroning van Paus Paulus VI bij te wonen (inv. nrs. 375-376). De weigering geschiedde op grond van het argument, dat het Hoofdbestuur staatkundige pretenties van de leiding van de katholieke kerk niet langer acceptabel achtte.

Mede onder invloed van de deconfessionaliseringstendens op het einde van de zestiger jaren werd in 1967 een enquête gehouden over het al dan niet laten voortbestaan van de landelijke vereniging. Hieruit kwam een statutenwijziging voort, goedgekeurd bij KB van 24 februari 1969, die in feite het einde betekende van Adelbert als landelijke vereniging. Wat resteerde was een federatie van zelfstandige plaatselijke verenigingen.

2. Organisatie
De Sint Adelbert-vereniging kende een piramide-vormige bestuursstructuur. De voorzitters en secretarissen van de plaatselijke afdelingen, die de basis waren van de vereniging, vormden tezamen de diocesane afdelingen. Op hun beurt vormden de voorzitters en secretarissen van de diocesane afdelingen de Landelijke Centrale, die uit zijn midden een Dagelijks Bestuur koos en over een eigen secretariaat beschikte.

Deze structuur liet weinig ruimte voor invloed van de leden van de plaatselijke afdelingen - alleen langs dien weg werd men lid - op de hogere bestuurlijke organen. In deze situatie kwam verandering toen bij wijziging der statuten, goedgekeurd bij KB van 13 oktober 1950, werd bepaald, dat de diocesane afdeling zou bestaan uit de leden van de plaatselijke afdelingen binnen een bisdom en dat de Landelijke Centrale zou bestaan uit vertegenwoordigers der plaatselijke afdelingen en een Hoofdbestuur. Het Hoofdbestuur bestond uit een door de Landelijke Centrale gekozen Dagelijks Bestuur, aangevuld met representanten van de diocesane afdelingen. Deze ontwikkeling, die zich in de statutenwijzigingen van 1957 en 1963 voortzette, betekende een toename van de invloed van de plaatselijke afdelingen, ten koste van die der diocesane afdelingen.

Bij statuutswijziging van 14 juni 1957 werd de naam van de Landelijke Centrale gewijzigd in Landelijke Algemene Vergadering. De diocesane afdelingen bleven nog slechts gehandhaafd in hun representatie in het Hoofdbestuur.

Bij de wijziging van 29 augustus 1963 verdwenen de diocesane afdelingen geheel uit het organisatie-schema. In deze jaren vond een discussie plaats over het al dan niet openstellen van de vereniging voor niet-katholieken. Een zwaarwegend motief om hiertoe niet over te gaan was de wens van de bisschoppen om een vereniging te hebben die zij als representatief konden beschouwen voor katholieken in leidinggevende en verantwoordelijke functies.

De statutenwijziging van 24 februari 1969 behelsde de opheffing van de Landelijke Algemene Vergadering, waardoor het landelijk secretariaat en ook de archiefvorming een einde vonden.

W.C.M. Stuart

Zie ook:
- W.C.M. Stuart, Inventaris van het archief van de Sint Adelbert-Vereniging 1935-1969, in: Archieven van het Katholiek Documentatie Centrum, band 2 (Nijmegen 1978), p. 112-155, Leeszaal KDC Kast 14, KP1
- W. Stuart, Het archief van de Sint Adelbert-vereniging te Utrecht (1935-1968), in: Jaarboek van het Katholiek Documentatie Centrum 1973, p. 198-202, waar vooral wordt gewezen op de onderzoeksmogelijkheden van het archief.
- Vgl. F. Nuyens, Adelbert in belangrijke overgangsfase, in: De Nieuwe Linie 19 (1964), nr. 967, 10 oktober, p. 12-13.
- Doel en actie der Sint Adelbertsvereniging. Utrecht, januari 1937, inv. inv. nr. 239.

Literatuur van en over de Adelbert-Vereniging kunt u vinden in RUQuest.
- Bibliografie in Bibliografieën Katholiek Documentatie Centrum
- Digitaal Katholiek Erfgoedhuis.

KDC - Knipselcollectie
De knipselcollectie bevat naast knipsels uit dag- en weekbladen diverse andere vormen van min of meer losbladige informatie, zoals persberichten van het Algemeen Nederlands Persbureau (ANP), overlijdensberichten, fotokopieën uit bio- en bibliografische naslagwerken enz. De knipsels over de Sint Adelbert Vereniging zijn beschikbaar in de studiezaal van het KDC.

KDC – Beeld en Geluid
De collectie Beeld en geluid kunt u doorzoeken via de Catalogus van het KDC. Door te zoeken op ‘Sint Adelbert Vereniging’ vindt u het bedoelde materiaal.