Concilium, internationaal tijdschrift voor theologie
Archiefnummer: 1008
Archiefnaam: CONM
Sector: Kerkelijk en godsdienstig leven
Soort archief: Instellingsarchief
Datering: 1964-2001
Voor inzage toestemming aanvragen via de archivaris
Ten geleide
Concilium, internationaal tijdschrift voor theologie (1964-2001)
Tijdens het Tweede Vaticaans Concilie werd op initiatief van de uitgever Paul Brand jr. [Zie het KDC-archief van de Uitgeverij Paul Brand] en samen met de theologen Edward Schillebeeckx en Karl Rahner het tijdschrift Concilium opgericht. Voorzitter van het stichtingsbestuur was Antoine van den Boogaard. [Zie het KDC-archief A. van den Boogaard]. Redactiesecretaris was enige jaren J.P.A. Peters. Bij de introductie in 1965 gaf Hans Küng een lezing waarin hij sprak over de eeuwenlange onwaarachtigheid van de katholieke kerk. Die vond haar oorsprong in een defensieve houding en in het triomfalistische kerkbegrip waarvoor niets zo moeilijk is als het toegeven van fouten.
Concilium verscheen met 10 themanummers per jaar - de thema's hadden eigen redacties en de cyclus zou zich ieder jaar herhalen - en er werkten meteen al 230 theologen aan mee waaronder, naast de al genoemde, Yves Congar, Joseph Ratzinger (de latere paus Benedictus XVI), Johann Baptist Metz en Hans Urs von Balthasar. Het had negen edities in zeven talen en al snel 40.000 abonnees, waarvan 3000 in Nederland. Het idee achter het blad was voortzetting van de bij uitstek ‘katholieke', dus algemene gedachtenwisseling tussen bisschoppen en theologen, die tijdens het concilie zo vruchtbaar was geweest. Het doel was de kerk te helpen antwoorden te vinden op moderne samenlevingsvraagstukken. Het zou daarom niet louter om theologie gaan maar om theologie met pastorale bekommernis.
Tijdens de jaarvergadering in Madrid in 1968 kwam ook kritiek los. Het tijdschrift zou de gelovigen in verwarring brengen en de theologie moest ten dienste staan van de kerkelijke hiërarchie. Na een open brief in Concilium waarin werd gevraagd om hervorming van de Congregatie voor de geloofsleer en het recht van theologen op verdediging in het openbaar verscheen er een kritisch artikel in de Osservatore Romano waarin gewaarschuwd werd tegen ‘protest en pressie'.
In 1972 veranderde volgens een plan van Schillebeeckx de opzet van het blad. De theologische disciplines waren niet meer het uitgangspunt; er zou meer interdisciplinair gewerkt worden aan onderwerpen en er kwam ook inbreng uit de mens- en natuurwetenschappen en kunst en literatuur. In 1973 waren er tien edities in negen talen en het verscheen in een oplage van 50.000 exemplaren. Bij de jaarvergadering in 1975 in München was er een gesprek met de pers waarin Küng pleitte voor herstel van de vertrouwensband van Vaticanum II tussen de theologen en de bisschoppen. Schillebeeckx vond dat niet de theologen schuld waren aan de onrust in de kerk. Metz was wel van mening dat het gewone volk te weinig werd begeleid. Küng en Congar toonden zich gematigd optimistisch ondanks de impasse in kerk en oecumene.
In de jaren tachtig werden de Latijns-Amerikaanse bevrijdingstheologen Gustavo Guttierez en Leonardo Boff bij Concilium betrokken. Zij waren in 1986 aanwezig bij de jaarvergadering in Utrecht. Inmiddels waren Küng, Schillebeeckx, Boff en de Amerikaanse theoloog Curran door het Vaticaan ter verantwoording geroepen. Het tijdschrift Communio, gratis verspreid onder Braziliaanse priesters, was in 1976 in het leven geroepen als orthodox tegenwicht tegen de invloed van Concilium. Het verscheen in 12 talen. Joseph Ratzinger, aanvankelijk medewerker van Concilium was een andere weg gegaan en werd kardinaal en hoofd van de Congregatie voor de geloofsleer.
Bij het 25-jarig bestaan in 1990 waren de tegenstellingen in de kerk alleen maar groter geworden. Concilium, dat nu een oplage van 25.000 had, viel het beleid aan van paus Johannes Paulus II, die kritische theologen de leerbevoegdheid ontnam. Tijdens het jubileumcongres, in 1991 in Leuven, werd betreurd dat de Vaticaanse autoriteiten geen vertrouwen hadden in een open dialoog tussen gelovigen en het kerkelijk leergezag. Na 25 jaar werd merkbaar dat jongere theologen geen directe herinnering aan Vaticanum II hadden, in tegenstelling tot de vriendenclub waaruit de Concilium-redactie bestond. Tegen de verwachting in haalde de ‘Verklaring van Leuven', die terugkeer naar preconciliaire structuren afwees, niet de vereiste 75% van de stemmen. De oude coryfeeën hadden geen opvolgers uit eigen kring en de kloof met de bevrijdingstheologie, die niet zonder meer in het westen toepasbaar is, was groot. Het Leuvens congres was er niet in geslaagd een gemeenschappelijke doelstelling te formuleren.
Concilium heeft bestaan van 1965 tot 2003.
Bron: KDC-knipselcollectie
Literatuur van en over Concilium kunt u vinden in RUQuest.
- Bibliografie in Bibliografieën Katholiek Documentatie Centrum.
KDC - Knipselcollectie
De knipselcollectie bevat naast knipsels uit dag- en weekbladen diverse andere vormen van min of meer losbladige informatie, zoals persberichten van het Algemeen Nederlands Persbureau (ANP), overlijdensberichten, fotokopieën uit bio- en bibliografische naslagwerken enz. De knipsels over Periodieken * Concilium, Internat. Tijdschrift voor Theologie en over het Concilium-congres zijn beschikbaar in de studiezaal van het KDC.
KDC – Beeld en Geluid
De collectie Beeld en geluid kunt u doorzoeken via de Catalogus van het KDC. Door te zoeken op ‘Concilium’ vindt u het bedoelde materiaal.